Բանաստեղծություններ | Պոեմներ | Լեգենդներ և բալլադներ | Արձակ բանաստեղծություններ և պոեմներ
Լեգենդներ և զրույցներ | Առակներ | Հեքիաթներ | Պատմվածքներ | Հատվածներ ‹‹Ուստա Կարո›› վեպից

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11      

Սի՛րտ իմ, սպասի՛ր, գուցե արշալույս
Ողջունե երկինք, գուցե մանուշակ
Շա՛ղ տա բյուրեղներ, գուցե մի նոր լույս
Հալածե մութը, գուցե հաղթանակ
Տանիս կռվի մեջ – մի՛ հուսահատվիր.
Ապրի՛ր մինչ կա կյանք, մինչ նորոգ հույսի
Կախարդ հորիզոն… Սի՛րտ իմ վշտակիր,
Ինչո՞ւ ես հեծում, մի՞թե ամեհի
Օձն է ճնշում քեզ – կասկածը անհույս,
Ձանձրույթը դաժան… մի՞թե խորտակվեց
Սերը սրբազան – երկինքը հոգուս…

- Տանջըվի՛ր, հուսա՛…

1892
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

- Սի՛րտըս  երկինք է…

Ամեն արարած
Աստղ ունի այնտեղ –
Գահ ունի այնտեղ:

- Սի՛րտըս երկինք է…

Բու՛յր կուտա  ծաղկին,
Սեր կուտա կույսին,
Կյանք կուտա անկյանք,
Չոր անապատին –
Ամայի սրտին…

Սիրտըս երկինք է…

1893
Թիֆլիս

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Սև աչերեն շա՛տ վախեցի՛ր, -
Էն մութ, անծեր գիշեր է.
Մութըն ա՛հ է, չարքեր շա˜տ կան, -
Սև աչերը մի՛ սիրե:

Տես իմ սիրտըս – արուն-ծով է.
Էս չարքերը զարկեցին
Էն օրվանեն դադար չունիմ, -

Սև աչերը մի սիրե…

1897
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

- Սիրո՛ւն աղջիկ, երկիր լինիմ,
Դուն ի՞նչ կըլնիս:

- Սիրո՛ւն տղա, գարուն կըլնիմ,
Քեզ զարդարեմ:

- Անո՛ւշ աղջիկ, երկինք լինիմ,
Դուն ի՞նչ կըլնիս:

- Անո՛ւշ տըղա, արև կըլնիմ,
Սիրտըդ վառեմ…

1898
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Սիրեցի, յարըս տարան.
Յարա տըվին ու տարան.
- էս ի՞նչ զուլում աշխարհ է,
Սիրտւ պոկեցին, տարան:

Ցավըս խորն է, ճար չըկա,
Ճար կա, ճար անող չըկա.
- Էս ի՞նչ զուլում աշխարհ է,
Սրտացավ ընկեր չըկա:

Լա՛վ օրերըս գնացի˜ն,
Ափսո˜ս ասին, գնացի˜ն.
- Էս ի՞նչ զուլում աշխարհ է,

Սև դարդերս մնացին…

1898
Նոր Նախիջևան

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Սև - մութ ամպեր ճակտիդ դիզվան,
Դուման հագար, Ալագյա՛զ,
Սրտումս արև էլ չի ծաղկում,
Սիրտս է՛լ դուման, Ալագյա՛զ:

Զառ փեծերըդ անցա, տեսա,
Առանց դարդի սիրտ չըկար,
Ա՛խ, իմանաս, ջա՛ն Ալագյազ,
Իմ դարդիս պես դարդ չկար…

-Է˜յ Մանթաշի նըխշուն հավքե՛ր,
Իմ դարդըս որ` ձերն եղներ,
Ձեր էդ զառ – վառ, խաս – փետուրներ
Կսևնային, քանց գիշեր:

- Է˜յ    Մանթաշի մարմանդ հովե˜ր,
Իմ դարդըս որ` ձերն եղներ,
Ձեր ծաղկանուշ բուրմունքն անուշ
Թույն ու տոթի կփոխվեր:

-Հե˜յ վա˜խ… կոտրան իմ թևերս,
Ընկա գիրկըդ, Ալագյա՛զ.
Ա˜խ, մեծ սըրտիդ սեղմեմ սիրտս,
Լամ, արուն լամ, Ալագյա՛զ…

1898
Օդեսա

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

ՍԵՐՈԲԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ

Ոսկե գագաթը բանձրիկ Նեմրութա
Վա՛ռ-վա՛ռ կըշողա մեջ Վանա ծովուն.
Ազիզ անունդ, քաջ Սերոբ-փաշա,
Ալմաստով փելուն մեջ մեր սրտերուն.
Թո՛ղ արարքներուդ արժանի գովքն էլ`
Խղճուկ գուսանիս անզարդ երգերում
Ջինջ աղբյուրի պես գլա, գլգլա…

Նեմրութա սարը հազար ակն ունի`
Հազարն էլ Մըշու դաշտն ի վայր կերթա.
Մենակ սերոբի աղբյուրը սրտի
Խեղճ ժողովրդի սրտի մեջ կերթա-
Ազատ օրերի, դալար օրերի
Ծարավ ժողովրդի սրտի մեջ կերթա…

Նեմրութա սարը քառսուն ժեռ ունի,
Քառսունի գլխուն մարմար քարափ կա. –
Էն քարփի վրա արծիվն է նստեր –
Ժեռերի արքան իր գահի վրա,
Ու կտուցի մեջ մի սիրտ է բռներ,
Եվ զիլ կը կանչե, չորս դին ձեն կուտա
Սարերի արքան ամպերի վրա…
- ‹‹Է˜յ, ականջ արե՛ք, հովե˜ր ու հավքե˜ր,
Կտրիճ Սերոբի սիրտն է կըտցիս մեջ, -
Սիրտը, որ ձեզնեն բանձրանց կթռներ:
Է˜յ, ականջ արե՛ք, սարե՛ր ու ձորե՛ր,
Սերոբ-փաշայի սիրտն է կըտցիս մեջ, -
Սիրտը, որ ձեզնեն մեծ էր ու խորն էր:
Սերոբ-Աղբյուրը ազատ նեմրութից
Աղբյուրի նման վազեց լեռն ի վայր
Ու հեղեղ դառավ, ահ ու մահ սփռեց,
Զարկեց ու ջարդեց հայու դուշմանին`
Քուրդին ու թուրքին հարո՛ւր ու հազա՛ր:
Ա˜խ, քուրդն ու թուրքը վախկոտ են, նամարդ,
Սիրտ չունին կայնել ճակատ առ ճակատ.
Փաշա, փատիշահ աղվես են, նամարդ,
Սիրտ չունին կռվել ճակատ առ ճակատ:
Յոթ տարի բոլոր ետևեդ ընկան,
Շվաքդ տեսան, յոթը ծակ մտան.
Վերջն հազար դավով, հազար խաղերով
Ընկար, քա˜ջ Սերոբ… Ու երբ դուն ընկար,
Ես եկա, հասա, սիրտդ հանեցի,
Որ գեշ դուշմանին փայ-բաժին չըլնի:
Իգիթ սիրտը քաջ սերոբի
Արևի պես
Նեմրութ սարում` լո՛ւյս կուտա,
Ու քարերում, սև հողերում
Թեկուզ թաղեմ` չի մարի, -
Սուրբ վաթանի, ազգի սիրուն
Չուր հավիտյան չի մարի:
Կտրիճ սիրտը քաջ Սերոբի
Արևի պես
Նեմրութ սարում բո՛ց կուտա.
Սարի սառույց, ձյուների մեջ
Թեկուզ թաղեմ` չի սառի,
Ժողովրդի ազատ օրվա,
Պատվի սիրուն` չի սառի,
Չուր հավիտյան չի սառի››…
Նեմրութա սարը հազար ակն ունի,
Հազարն էլ Մըշու դաշտն ի վայր կերթա.
Խեղճ ժողովրդի սրտի մեջ կերթա,
Ազատ օրերի, դալար օրերի

Ծարավ վաթանի սրտի մեջ կերթա…

1899

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Սալնո ձորերում, կըռվի ձորերում
Հայդուկն է ընկել խոր վերքը սըրտին, -
Վերքը վարդի պես բացված կարմըրուն,
Ու ձեռքն է գըցել կոտրած հրացանին:

Արնոտ դաշտերում ծըղրիդն է ծըղրում,
Հայդուկն է ընկել մահվան խոր քընով.
Հայդուկը հոգում երազ է տեսնում,-
Հայրենի աշխարհն ազա՛տ, ապահո՛վ…

Տեսնում է… արտում շընկշընկում,
Փայլուն գերանդին զընգում է անո՛ւշ.
Ու փոցխ են քաշում սիրուն աղջըկունք`
Հայդուկի վըրա երգելով անո˜ւշ…

Սալնո ձորերում ամպեր են անցնում,
Հայդուկի վըրա արծիվն է գալիս.
Ա˜խ, սև աչերը արծիվն է հանում.

Հայդուկի վըրա ամպերն են լալիս…

1900
Քյուսնախտ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Սարի հովի պես ամպերի փեշով
Արծըվի թևին զարկեմ ու երթա˜մ.
Ջինջ աղբյուրի պես դալուկ անտառով
Չոր տերևները գրկեմ ու երթա˜մ…

Ա˜խ, կյանքըս թոշնեց ու ցընորքներըս
Գնացին աշնան հավքերի նման,
Դու ել ծաղրեցիր վառ արցունքներըս.-
Սիրուս երազը ողբամ ու երթա˜մ…

Վարդի ու գարնան անուշիկ երգեր
Կյանքի ափերից գըլգըլա˜ն, կուգա˜ն…
Է՛հ բավական է… Ես վաղ եմ հանգել,

‹‹Մնաք բարևս›› մրմնջա˜մ, երթա˜մ…

1902

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Սուրբ հայրենիքս երգել կուզեի
Իմ երգերի մեջ հոգեբուխ, հնչուն.
Երկնի հետ խոսող լեռներն վիթխարի.
Եվ թռիչքն արծվի այն վե՛հ բարձունքոմ:

Մայր-ժողովուրդս երգել կուզեի.
Հորձուտ Արաքսը չքնաղ ափերով,
Հրեղեն նժույգն երգել կուզեի
Մասսա լանջերում սրարշավ տալով:

Հայ կտրիճներին երգել կուզեի
Եվ կռվի կոչը` հպարտ ու վայրի,
Սուրբ ազատության տոնը հաղթական.
Եվ վառ ապագան իմ հայրենիքի…

Բայց կոպիտ ձեռներ
Փշրեցին սրտիս քնարը` բեկ-բեկ.
Բայց կոպիտ ձեռներ

Կտրեցին նրա լարերը` մեկ-մեկ…

1902

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Սիրածներիս կորուստի հետ
Չհաշտվեցի ես երբեք.
Անհրաժեշտի իմաստի հետ
Չհաշտվեցի ես երբեք:
Իզուր ինչքան միտքըս ջանաց
Սրտիս մի խոսք հասկացնել.-
Իրերի հոսման փաստի հետ

Չհաշտվեցի ես երբեք:

1921
Վենետիկ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Սավառնում ես ցնծությամբ վառ`
Քո սիրո հետ պուրակի մեջ:

Հավերժական զգում ես քեզ
Եվ քո հուրը հավերժ անշեջ:

Սգավորներ` ծանր ու դանդաղ`
Տանում են լուռ մի սև դագաղ:

Մի օր էլ քեզ պիտի տանեն
Այսպես լըռիկ ու տրտմասուգ,

Եվ քեզ նման այս պուրակում

Պիտ հուրհրա մի անմահ զույգ…

1933
Փարիզ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Վառ արևի շողքը խաղաց
Լուսադեմին իմ ճակտին.
Աղունիկն էլ թռավ, եկավ,
Նստավ բանտիս լուսանցքին:

Ա˜Խ, շա˜տ սրտանց կարոտցեր եմ
Աղունիկիս, արևիս.
Ե՞րբ պիտ ոտքերն ընկնիմ, գրկեմ
Աղունիկիս, արևիս…

1896
Երևան

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Վառ երկինքը լուռ գիշերով
Երկրի կուրծքը համբուրեց.
Աստղ-աչերը լցվան սիրով,
Օվկիանոսը խոր երգեց:

Ու՞ր է փախչում հոգիս անհուն
Այս աշխարհի իրերից.
Եվ իրերի անդրաշխարհում
Ի՞նչ է պտրում, տենչում նա:
Միայն ես էի հասկանում ինձ,
Եվ ես էլ ինձ չհասկացա:

1902

Կարս

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Վարդի շրթունքըդ, աղջի՛կ աչագեղ,
Համբույրի համար հասել է ահա.
Օ, մի՛ արձակիր մազերըդ շքեղ
Հոգնած, ջարդված իմ կըրծքի վրա:

Գարունը վաղուց գնաց իմ սրտեն,
Եվ սիրտըս հիմա` ծանըր, վըշտահար, -
Վարդի շրթունքըդ հասել է արդեն
Հնչուն համբույրի, բայց ոչ ինձ համար…

1904
Նոր Նախիջևան

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Վայում է քամին` ցուրտ, ձմեռնամուտ,
Չոր տերևները շուրջս է դիզում.
- Ո՞վ է իմ սիրտը տրորում անգութ,
Սև մազերիս մեջ ճերմակ է հյուսում:

Ձյունը պատանքով ճամփես է ծածկում,
Սիրտս գերեզման` մռայլ ու անհույս,
…Հատ-հատ իմ թաղման զանգերն են զարկում,
Ու մի սիրտ վրաս լալիս է քնքուշ…

1910

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Վտարված եմ ես
Հայրենի երկրից.
Մի անհայտ ուղի
Լուռ տանում է ինձ:

Ու՞ր եմ գնում ես,
Ու՞ր պիտի հանգչիմ,
Ու՞ր պիտի լինի
Կայանըս վերջին:

Ձյունն եկավ, ծածկեց
Ուղի ու կածան.
Որոնց սիրել եմ,
Ինձ օտար դարձան:

Ա˜խ, չար բախտիս դեմ
Իմ խավար հեռվում
Մի աղոտ ճըրագ
Արդյոք չի՞ վառվում:

Վայում է քամին,
Խիստ բուք է հիմի.
Թող իմ թշնամին
Անտուն չըլինի…

1910
Հասան-Ղալա

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

ՎԱՀԱՆ ՏԵՐՅԱՆԻ ԱՆՄԱՀ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ

Ասին` գնացող մեկը կա մոսկվա,
Ու քեզ մի նամակ գրել ուզեցա.
Առաջին էջը նոր էի սկսած,
Որ հյուրեր եկան, ու կիսատ մնաց…

Բայց երբ առավոտը թերթը ձեռքս առա,
Քո մահվան բոթը սոսկումով տեսա…
Դիրտըս կսկիծով այվեց շանթահար,
Մի՞թե իրավ է, մի՞թե դու մեռար:

Ա˜խ, ինչքա˜ն բաներ կուզեի ասել,
Չէ՞ որ վաղուց է` քեզ չեի տեսել…
Այդ ո՞վ հանդգնեց, հանճարդ շքեղ,
Հանգցնել հոգուդ աստղերը բյուրեղ.

Զգացումների դո՛ւ լույս-շատրվան,
Դո՛ւ, ոսկի հեքիաթ, երազ դյութական,
Մի՞թե դու չկաս, մի՞թե դու մեռար,
Անմահ գեղեցկի իշխան սիրահար:

Ինչո՞ւ է ծագում արևը կրկին,
Ինձ ծաղր է թվում, և՛ տաղտուկ, և՛ սին.
Ամեն ինչ` ունայն…
Ընկեր իմ անգին,
Իմ վաղուց սիրած հոգի մտերիմ…
Ո՛չ, դու չես մեռել, քո գիրքը ահա`
Հրաշք երգերդ` իմ կրծքի վրա,
Կարդում եմ անդուլ և մարգարտաշար
Քո սուրբ տողերից լսում անդադար
Ձայնդ անուշիկ, քո պատկերդ հեզ
Առջևս է կանգնում, համբուրում եմ քեզ
Խորունկ կարոտով…
Բայց ասա՛, ինչո՞ւ
Այսպես շտապով հեռանում ես դու,
Ա˜խ, ասա՛, ե՞րբ ես դու ինձ մոտ գալու,
Մի՞թե իրարու էլ չենք տեսնելու.
-‹‹Կյա՛նք, տխուր հովիտ` հավիտյան լալու…››:

1920
Ժընև

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Վերջին հորձա՛նք իմ ցնորքի,
Գրոհ տվիր կյանքիս վերջին,
Ձեռիդ անհուն բաժակ ոսկի`
Արբեցումի հրով վերջին:

Սեգ մազերդ օձախռիվ
Խճըճեցին ուղիս վերջին.
Անհագ հոգիս լցվեց լրիվ
Մահասրսուռ սիրով վերջին:

Արյունս հիմի աչքս առած`
Դեմդ եմ կանգնել դողով վերջին.
Սիրտս փռված` սիրուդ առաջ,
Մահ խոցեցիր սրով վերջին…

1927
Երևան

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Տիեզերքի պերճ հյուսվածքն եմ,
Իմ մեջ երկինքն է երգում.
Բռնկում է սիրո հրդեհն,
Վշտի հեղեղն աղմկում…

Եթե հոգուս ճոխ երգերից
Մի մեղմ հնչյուն, նազելի՛ս,
Քո ականջը միայն շոյե,-
Հիացքներով կըդյութվիս:

Եթե սիրուս վառ հրդեհից
Մի նսեմ կայծ, սևաչյա՛,
Վառ սրտումըդ միայն շողա,-
Բուռն հույզերով կայրվիս:

Եթե վշտիս ջերմ հեղեղից
Մի ջինջ կաթիլ, սիրելի՛ս,
Չքնաղ կրծքիդ միայն ծորե,-
Բյուր վշտերով կըլցվիս:

Տիեզերքի պերճ հյուսվածքն եմ,
Իմ մեջ երկինքն է երգում,
Բռնկում է սիրո հրդեհն,
Վշտի հեղեղն աղմկում…

1893
Վիննա

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

ՏԻԵԶԵՐԱԿԱՆ ԶԱՆԳ

… Եվ ես ապատում և անապատում
Լուռ թափառում եմ` հոգիս ծանրացած
Անլույծ խոհերով, վշտով անպատում
Եվ տենչանքներով տիեզերատարած:
Եվ հանկարծորեն` պարզ ու աննսեմ,
Ես իսկ զգում եմ, տեսնում եմ ահա –
Տիեզերքը ողջ – մի մեծ, անհուն զանգ,
Եվ հոգիս – նրա լեզվակը վսեմ:

Եվ հրաշքներով, վեհ լռության մեջ
Տիեզերքն անծիր` ղողանջում է խոր
Երգն անհունության, և հավերժության,
Եվ ճշմարտության, և գեղեցկության:
Եվ ղողանջում է տիեզերքն ամեն –
Եվ իմ հոգումն է, իմ ոգին է այն,
Որ ղողանջում է – ես մարգարե եմ …

Եվ ահա այնտեղ ամբոխն է ծփում
Ծանր ու թանձը` օվկիանի նման.
Եվ գո՛րշ, հարթ է նա – զանգված մի հսկա:
Եվ հոգուս խորքից բարբառ եմ լսում –
Ղողանջը զանգի տիեզերական:
Եվ դեպի ամբոխն իջնում եմ  ահա
Նո՛ր կտակներով, նո՛ր պատգամներով.
Դեպ նրա հոգին գահավիժում եմ`
Նրան խայթելու, և քարոզելու,
Ե՛վ արտասվելու, և՛ այրըվելու…

1899
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Տարիներ հետո քեզ տեսա նորից,
Սիրտըս արտասվեց, բայց ժպտացի ես,
Նույն աղջիկն էիր` չքնաղ բոլորից,
Հոգուս մտերիմ, հարազատ այնպե՛ս:

Աչքերդ մեղմով հանգչեցին վերաս,
Ես հպարտ ու վես անցա քո մոտով.
Շուրջըս ծածանվեց լուսեղեն երազ.
Եվ ետ նայեցի անզուսպ կարոտով:

Սուտ է, նազելիս, չի զատել երբեք,
Երբեք չի զատել մեզ կյանքը դաժան.
Քո՛ւյր իմ, ամոքիր սիրտըս վշտաբեկ,
Տե՛ս, քոնն եմ ես միշտ, քո՛նն եմ հավիտյան:

1900
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Տաիներ հետո դարձա հայրենիք.
Աշուն էր անդորր` դեղին դաշտերում:
Սարերի գլխին նոր ձյուն էր իջել.
Արագիլները ճահիճների շուրջ
Հավաքվել էին չըվելու համար:
Գնում եմ մենակ մեր գյուղը խղճուկ.
Ահա մեր դռան բարդիները հին,
Լուռ օրորելով կատարները մերկ,
Հեռվից քայլ առ քայլ մոտենում են ինձ:
Մեր տունը, ավա˜ղ, ավեր է հիմա,
Ավեր-ավերակ ջրաղացը մեր,
Մի վայրկյանի մեջ տարերքը դաժան
Զարկել չի թողել քար-քարի վրա:

Նստում եմ տխուր մեր ավեր դռան
Այն սալաքարին, ուր նստում էին
Հայրըս ու մայրըս, մեղմ երեկոյին:
Նստել եմ մենակ, ես հիմա արդեն,
Մենակ եմ,      - չկան սիրելիներս,
Եղբայրներ, քույրեր – բոլորը չըկան:
Նայում եմ մեր տան լուռ բեկորներին –
Անցել է անդարձ, ամեն ինչ անցել,
Եվ ես էլ հիմա – ծեր եմ արդեն ես:

1926
Ղազարապատ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Տիեզերքն այս անսահման
Իր ծանրությամբ ահագին
Կախված է սոսկ մի մազից, -
Եվ այդ մազն է իմ հոգին:

1932
Փարիզ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Տիեզերքի սահմաններից դուրս գայի,
Ժամանակից, օրենքներից բնության
Անջատվեի, հեռանայի, փախչեի:
Ուժի-նյութի, կյանքի-մահի հարցերից
Ազատվեի, ազատություն շնչեի…

1955
Երևան

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ցաված սիրտըս երգեր հյուսեց,
Երգեց անուշ ու տխուր,
Վիշտըս հալվեց, արցունք հոսեց,
Վճիտ, ինչպես ջինջ աղբյուր:

Հավքերի պես երգերս թռան,
Հովերի հետ գնացին,
Արցունքներըս ցողեր դառան,
Վարդի ծոցում շողացին:

Անցան օրեր – եկավ մահը,
Սառ հողի տակ քուն մտա.
Իմ արցունքով շաղաղ վարդը
Շվաք ձգեց իմ վրա:

Հովերն եկան, շիրմիս վրա
Տխուր երգեր երգեցին.-
Ա˜խ. Իմ անուշ, իմ վաղուցվա
Հյուսած երգերս երգեցին…

1891
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ցերեկվա ոսկի լույսերը մեռան,
Ծածկել է թևը մթին լռության
Անտառ, լեռ ու ձոր:
Քնել են անդորր`
Ուղիներ փոշոտ, կամուրջ սալհատակ`
Անդուլ ծեծկըված կուռ ոտների տակ:

Սակայն մի հառաչ խորունկ, սրտագին`
Լսում եմ անքուն այս խուլ գիշերին
Հեռու մի տեղից.
- Քո խոցված կրծքից,
Իմ սո՛ւրբ հայրենիք` անարատ զոհի,
Վեհ գաղափարի, պայքարի, մահի, -
Խոսում ես հավե՛տ
Խոցված սրտիս հետ…

1917
Ժընև

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ո՞ւր եք կորեր, գարնան օրե՛ր,
Էն զով սարի հովն ո՞ւր է,
Կանչեմ, արի՛ք, նխշուն հավքե՛ր,
Ալ-շրթունքով վարդն ո՞ւր է:

Էս քարափեն աղբյուր կուգար,
Կաքավն էստեղ երգ կասեր.
Խոր ծմակեն մարալն կուգար,
- Սիրտս ուրախ կզարներ:

Հիմի ցուրտ է, ձյունն է եկեր,
Չորս դին ձմեռ ու սառույց.
Ա˜խ, է՛լ չկան արև-օրեր,
Սիրտս էլ սառեր է վաղո˜ւց…

1897
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ուրտեղ սիրուն կին կտեսնեմ,
             կնորանան դարդերըս.
Ու երբ անուշ երգ կլսեմ,
             կըխորանան դարդերըս.
Սահման չունին, դարման չունին,
             դադար չունին, չունին վերջ,
Ա˜խ, ծովեն` խոր, սարեն` ծանըր,
              իմ դարդե˜րըս, դարդե˜րըս…

Զառ հույսերով, անմահ սիրով
ես քեզ խորունկ սիրեցի.
Աստղ ու երկինք – սերս ու սիրտըս,
ոտներիդ տակ փըռեցի.
Սեր չըտվիր, ու աշխարհեն
սիրտըս կըտրավ, Շուշա՛ն ջա՛ն,
Ա˜խ, զմրուխտե, ա˜խ, զմրուխտե
իմ հույսե˜րըս, իմ սերըս…

Կարոտ կեցա կնոջ սիրուն –
սրտի ոսկի արևին,
Պապակ  կեցա մութ սարերին,
բաշը փըրփուր նըժույգին.
Կյանքըս անցավ թևերը թափ,
սիրտը կոտրած սազի պես,
Ա˜խ, մահվան պես, սև մահվան պես,
իմ դարդե˜րըս, դարդերըս…

1900 

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ո՞ւմ սիրտն է հեծում մըռայլ գիշերին
Ձըմռան հողմերից ծեծվա՛ծ, տառապա՛ծ. –
Այս գայլն է թըշվառ` լեռան լանջերին
Դառն հեծեծում ցըրտահա˜ր, քաղցա˜ծ…

Մենավո՛ր, խըղճո՛ւկ, դու վիրավոր սի՛րտ,
Ես է՛լ քեզ նման մենակ եմ ու խեզճ,
Մարդն էլ քեզ պես է, ո՛վ խոշտանգած սի՛րտ,
Այս ցավի, մահի սև աշխարհի մեջ:

Այս ցավի, մահի դաժան աշխարհում
Մեր բախտը մեկ է` անհույս ու թըշվառ,
Իմ սիրտն էլ քեզ հետ կյանքն է անիծում,
Արի՛, լանք մեկտեղ, իմ խե՛ղճ գայլ-եղբայր…

1907
Երևան

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ո՞ւմ  հետ եմ անհույս
Լալիս, հառաչում,
Ո՞ւմ ճակատի վըրա
Իմ ձեռքն է հանգչում:

Աշխարհն` հավիտյան
Մահվան բերանում,
Եվ մահը նրան
Ծամում է ծամում:

Լալիս է աշխարհն
Իմ սիրող գրկում.
Համայն աշխարհի
Բախտն եմ ես սգում…

1911
Թիֆլիս

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ուրիշների ջրերն ընկած` գնացի,
Հրամաններ կատարելով գնացի,
Շատ ջանացի, որ սրտիս հետ ընթանամ,
Աշխարհի հետ թավալգլոր գնացի …

1940
Երևան

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Փշե-պսակը ճակտիս կըդնեմ
Ու ջինջ սրտով ամբոխի մեջ,
Ու վեհ մտքերով նրա վրեն
Կըթափառեմ ոլո˜ր-մոլո˜ր
Երկրի բոլոր ոլորտում…

- Եվ ի՞նչն է իմ նպատակը, -
Աստղոտ, վսեմ ապագան,
Որ վառ, պայծառ կըշողա
Պղտոր կյանքի ափերից
Խորին, կապույտ հեռվում…

1895
Վարշավա

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Քնքո՛ւշ հովիկ, իմ նազելուց
Քաղցր բուրմունք հետըդ բե՛ր,
Վիշտս ու ցավըս շո՛ւտ փարատի՛ր,
Սիրո բարև հետըդ բեր:
- Շո՛ւտ, մատռվակ, ոսկի թասով,
Վարդի գույնով գինի բեր:

Անուշ խոսքեր սիրուս սրտի
Պարտեզներից քաղի՛ր, բե՛ր.
Ջերմ համբույրի, ծով-կարոտի
Ծաղիկ-ծաղկունք հետըդ բե՛ր:
- Շո՛ւտ, մատռվակ, ոսկի թասով,
Նռան փայլով գինի՛ բեր…

1893

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

- Քընքուշ լուսնի շուշան-փոշին
Մաղեց հեզ գետի վըրա.
Մեղմիկ խըշշաց ցորեն, ցողուն,
- Սիրտըս անդո˜րր կըծըփա:

Ուռիները նազա˜ն-ծածա˜ն,
Տերևները կըշնչեն,
Ծիտ ու ծիծեռ ճուղքի վըրան
Վառ երազում կընընջեն…

Լուռ կըծորե աստղը շողե˜ր
Ու ծըղրիդը կըծըղրա.
Քամին կերգե գաղտնի երգե˜ր, -
- Միտքըս հեռու˜ւ կըսըլանա…

 

Լուսնակն անցավ, - մութը մըթին
Մաղեց հեզ գետի վըրա…
Ծանըր խըշշաց լացող ուռին,
- Սիրտըս տըխո˜ւր կըհևա…

1895
Հոռոմոս – Անի

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Քեզ չըտեսնել` ուխտել էի,
Բայց, ա˜խ,նորից հանդիպա.
- Քուրի՛կ, վերքըս լավ է հիմի,
Մի սև սպի տեղը կա;

Էն սև սպին սև ամպի պես
Սևցուց դեմքը արևի.
Ու ման կուգամ սև շուքի պես
Սարե˜ր, ձորե˜ր ամայի…

1899
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Քաղած վարդը թըփին ետ չի գա նորից.
Ետ չի գա հավետ ժամն անցած օրից:

Անցած կյանքըդ հիմա երազ է, մշուշ,
Վիշտն ու սերդ անուշ` հուշեր են քնքուշ:

Սիրտըդ մաքուր պահիր ու բարի արա,
Որ ամպ չընստի հուշերիդ վըրա:

Մի՛ վռազիր… մահին կհասնիս վաղ-ուշ,
Չեղածի պես կանցնին և՛ երազ, և՛ հուշ…

1904
Մոսկվա

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Քո՛ւյր իմ նազելի, նայիր քո դիմաց`
Վիրավոր, ավեր սիրտս եմ բացել.
Ա˜խ, նըվիրական ինձ քո գիրկը բաց
Եվ գուրգուրիր ինձ, ես շա˜տ եմ լացել…

Քնքուշ ձեռներով աչերըս սըրբիր,
Մի՛ թող ինձ լալու – ես շա˜տ եմ լացել,
Ճակտիս մռայլ` մշուշը ցըրիր,
Եվ գուրգուրիր ինձ, ես շա˜տ եմ լացել…

1904
Թիֆլիս

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Քնքո՛ւշ տատրակս, դու անծանոթի,
Դու օտարի պես մոտովս անցար:
Ա˜խ, ի˜նչ եղավ քեզ, որ հուր կարոտի
Արցունքներդ ա՛յսպես շուտով մոռացար:

Գնա՛, մոռացի՛ր, և՛ բախտը քեզ հետ,
Հյուսի՛ր քո բույնը` ում հետ որ կուզես.
Թռի՛ր ու գնա, և մի՛ նայիր ետ,
Թող տունս մնա թափուր` սրտիս պես:

Թո՛ղ օջախիս մեջ կրակ չհուրհրա,
Մարած սրտիս մեջ թող ոռնա քամին.
Թո՛ղ վայե քամին չոր գլխիս վրա, -
Ես չեմ հավատում կնոջ երդումին…

1905

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

ՔԱՋԵՐԻՆ

Մռավ սարերից սավառնեց քամին,
Դրոշակը մեր հպարտ ծըփծըփաց.
Տեսե՛ք, դաշտերից կուգա թշնամին, -
Սրբազան կռվի կոչը որոտաց:
Է˜յ, հա՛յ ախպերտիք, եղջույր հնչեցե՛ք,
Իջե՛ք ժայռերից, անհաղթ արծիվներ.
Սարերից պոռթկած հուր ու ջրի պես
Թափվեցե՛ք ստոր դուշմանի գլխով. –
Նա՛ – մեր դրացին, և նամարդ, և չա՛ր,
Գիշերը գողտուկ ելավ մեզ վրա
Ու մեր թիկունքից` ծածո՛ւկ գաղտնաբա՛ր
Սողաց օձի պես, ելավ մեզ վրա.
Ջարդեցե՛ք,ջնջխե՛ք, էդ նամարդ օձին,
Որին մենք, ավա˜ղ, հազար տարինե˜ր –
Տաքացրեցինք մեր ազնիվ ծոցին
Հազար տարինե˜ր, հազար տարինե˜ր:
Նա մեր արյունը խմեց ու ծծեց,
Բայց համբերեցինք ուղի՛ղ սրբի պես
Մենք խրատեցինք, իսկ նա մեզ ծեծեց,
Բայց համբուրեցինք նրան ախպոր պես…
Ջա՛ն, ազիզ Արա՛զ, ինչպե՞ս դու հիմա
Մեր վառ արյունով կարմիր ես կապե.
Մեզ ի՛նչ – ամոթից թո՛ղ նա սևանա,
Ո՛վ ճառել գիտե, կռվել չգիտե:
Վա՛ռ, կարմի՛ր հագիր, դո՛ւ հայ-ժողովուրդ,

 

Եվ սուրդ շարժե՛, քեզ ճանապարհ բաց.
Այս աշխարհի մեջ սուրն է միշտ կտրող –
Կտրի՛ր ու տիրի՛ր – անհա՛ղթ, հզո՛ր կաց:
Եվ ոտքդ ամո՛ւր դու խփի՛ր երկրին,
Հողիդ ու տանդ տերը դուն եղի՛ր,
Է˜յ, դո՛ւ արևի ճամփորդ վաղեմի,
Սրով, գոտեպինդ և առաջ քայլի՛ր.
Անհողդոտ գնա՛ դեպի լույսն – արև,
Եվ ազգերն ամեն, հարգանքի նշան,
Հետ-հետ գնալով և տալով բարև
Ազա՛տ, անարգե՛լ քեզ ճամփա կտան…

1906

Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Քո ունքերդ, իմ սիրեկան,
Կեռ են դահճի սրի նման:

Աշխարհը` սուտ երազ ու սին,
Թող որ խմեմ, իմ սիրեկան,
Շրթունքներիդ կարմիր գինին, -
Գլուխս զարկ դահճի նման…

Քո ունքերդ, իմ սիրեկան,
Կեռ են դաճի թրի նման:

1912
Իզմիթ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Քո կարոտած հայրենիքի
Սոսենու պես` սլացիկ.
Մազեր ունիս ոսկի հասկի,
Ու աչերդ մեղեսիկ:

Դու կըսիրես մարգարիտներ,
Եվ ադամանդը կատես.
Պարանոցիդ ինչ է վայել,
Թեև մանուկ, լավ գիտես…

Երբ շրթունքով երազաբույր
Մեղմ կհպվիս շրթունքիս,
Ա˜խ, ասես թե` մի կոշտ ու կուռ
Ձեռքդ կդիպչի բաց վերքիս:

Ու մի թախիծ խոժոռադեմ
Ինձ կպատե սև ու մութ. –
Ես հոգնած եմ, ես հիվանդ եմ,
Դու` ոսկեղեն մի արտույտ…

1917
Ժընև

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Քայլում եմ մենակ անտառի խորքում,
Դեղին տերևը թափվում է վերաս.
Ո՛չ վիշտ եմ սգում, ո՛չ սեր եմ երգում, -
Իմ հոգում չըկա ո՛չ աստղ, ո՛չ երազ:

Եվ մըխրճվում եմ անտառում խավար,
Չեմ տենչում գտնել դարձի արահետ.
Տերևների պես ծեծվա˜ծ, հողմավա˜ր,
Գնում եմ կորչիմ տերևների հետ…

Եվ մահվան հանդեպ կանգնել եմ ահա՛,
Ձեռքով եմ անում, կանչում եմ` թո՛ղ գա…

1918
Ժընև  

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Օխտը սարով հեռո˜ւ քեզնից,
Քու շըվաքով ապրում եմ, յա՛ր.
Օխտը տարով բաժան քեզնից,
Քու կարոտով էրվում եմ, յա՛ր.
           Դարդիս դարման, յարիս մահլամ,
           Կյանք ու արև յարըս ո՞ւր է:

Գիշեր-ցերեկ զրկված քընից`
Ծով է կըտրում աչքըս ճամփին,
Բալի ղարիբ մի ճամփորդից
Կարոտ յարիս խաբարն առնիմ.
Դարդիս դարման, յարիս մահլամ,
Թագ ու պսակ յարըս ո՞ւր է:

Օխտը տարի ծում ու պասով,
Օր ու արև սևցուցի, յար.
Բալի Մըշու Սուլթան զորքով`
Իմ մուրազս տար ինձի, յար:
Դարդիս դարման, յարիս մահլամ,
Թև ու թիկունք յարըս ո՞ւր է…

1892
Ապարան

 

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Օրըս տըրտում, սև է անցնում,
           հույսս է վաղվան օրվան վըրա.
Վաղվան օրն էլ սև-ամպի պես
           եկավ, նստավ սըրտիս վըրա.
Հիմա դարձել, ափսո˜ս կասեմ.
           անցած օրին երնեկ կուտամ.
Ափսո˜ս կասեմ դալար կյանքիս,
           որ շուտ ընկավ չարքաշ ճամփա:

Ու օրերիս քարավանը
տըխուր-տրտում առաջ կերթա.
Հազար ցավով, մարդկանց ցավով
ծանըր բեռնած ճամփա կ՚երթա.
Ա˜խ, օրերիս քարավանը
աչքը` կարոտ, սիրտը` կարոտ.
Ու աշխարհիս ցավով բեռնած
էս աշխարհով կ՚անցնի, կ՚երթա.

 

Ու մի օր էլ  չոր չոլի մեջ
քարավանս կի՛ջնի դադրած,
Վար կըդնե մեջքի բեռը
-Կյա՛նքս, կյա՛նքս մոխիր դառած.
Ա˜խ, օրերիս քարավանը
աչքը` փափագ, սիրտը` պապակ,
Փուչ աշխարհիս ցավով բեռնած
էս աշխարհով կ՚անցնի կ՚երթա.

Քարավանըս երբ որ իջնի,
ես ինձ ու ինձ հաշիվ կանեմ,
Թե ո՞ւր հասա, թե ի՞նչ տեսա,
ինչո՞ւ եկա էս մեծ ճամփեն.
Շա˜տ դադրեցա, շա˜տ չարչարվա,
հաշիվ անեմ, շահըս ինչ էր.
Ախըր ինչո՞ւ ոտ դըրեցի
էս սուր ու փուչ, դժվար ճամփեն:

Ծովըն ընկած մարդու նըման
նամարդ օձից կախ ենք ընկել. –
Նամարդ օձը էս աշխարհն է,
- ու աշխարհին աչք ենք գըցել.
Ա˜խ, աշխարհից մի հույս չըկա.
ճիճուների ենք կերակուր.
Մի բուռ հողն է բաժինը մեր`
թե տեր դառնանք աշխարհին էլ:

Ա˜խ, մերիկնե˜ր, հող պիտ դառնաք,
Ինչքա՞ն սըրտեր հող են դարձեր,
Ազիզ սըրտեր, խորունկ սըրտեր
Սիրով վառվեր, հող են դարձեր.
Ձեր բալեքը, ընկերներըս,
Մեր սըրտերեն ելան, թըռան.
Ա˜խ, ամենքն էլ էս աշխարհի
Անգութ կամքով հող են դարձեր…

Էս աշխարհը արունքտեր է,
ո՛չ գութ ունի, ո՛չ խիղճ ունի,
Է˜հ, աշխարհն էլ ցավող չ՚ունի,
մահացու է ու վերջ ունի.
Ու մեզի պես հողեղեն է,
ու մեզի պես մահկանացու.
Մեր գերեզմանն ինքն է հիմի,
ու գերեզման ինքն էլ ունի:

 

Հազար ափսո˜ս   ծաղկունանցը,
նազուկ լուսնին, - պիտի թոռմին.
Մով ծովերը, մով սարերը
սև ծըխի պես պիտի անցնի˜ն.
Վառ արևը պիտի մարի,
զառ աստղերուն հազա˜ր ափսոս.
Հըրեղեն ձին, բլբո՛ւլ, մարա՛լ,
հե˜յվախ, մեռնի˜ն, անցնի˜ն:

Թե աշխարհը, ամեն մարդ
ծընավ – եկավ, մեռնի – կ՚երթա.
Թե անցորդ ենք, չարքաշ ճամփորդ,
երերմընի, փըշի վրա,
Ո՞ւմ հարցընենք` մեզի ասե,
- էս երա՞զ է, թե արթուն բան,
Որ մենք եկանք, հիմի կ՚երթանք.
- խաբա՛ր չըկա, խաբա՛ր չըկա:

Է˜յ անցավոր, ցավի աշխարհ,
ցավըդ բարձած մեկ-մեկ կ՚երթանք.
Ինչո՞ւ եկանք, ինչո՞ւ կ՚երթանք.
մեզ հարցըրեք, մենք խաբար տանք.
Ցավերու տակ մեռա˜նք, մեռա˜նք.
երնե˜կ էնոր, որ չի զգա.
Հազար ափսո˜ս, որ ծընվել ենք,
չըծնվածին երնե˜կ կուտանք:

Ա˜խ, խոր կըզգամ, որ աշխարհում
մարդն է մենակ, որ դարդ ունի
Մարդու վերքը, մարդու ցավը
ո՛չ տակ ունի, ո՛չ չափ ունի.
Է˜յ անցավոր, անսիրտ աշխարհ,
քեզի հազար երնե˜կ կուտանք,
Որ չես զգա քու մեծ վերքը,
որ տակ չունի, որ չափ չունի:

Մեր խեղճ երգն է մենակ ճարը
անմըխիթար սըրտի համար.
Մեր խեղճ  երգն է քու մեծ վերքի
խոր մըրմուռը, ունայն աշխա՛րհ.
Երազի պես եկա˜նք-կ՚երթանք,
երազի պես դուն էլ կ՚երթաս,
Մարդուս կյանքն էլ ցավիդ երգն է,
մարդըս երգ է, երա՛զ-աշխարհ…

 

1900
Քյուսնախտ

 

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Օտա˜ր, ամայի˜ ճամփեքի վըրա
Իմ քարավանըս մեղմ կըղողանջե.
Կանգնի՛ր, քարավանս, ինձի կըթվա,
Թե հայրենիքես ինձ մարդ կըկանչե:

Բայց լուռ է շուրջըս ու շըշուկ չըկա
Արևավա՛ռ, անդո՛րր այս անապատում.
Ա˜խ, հայրենիքըս ինձ խորթ է հիմա,
Ու քնքուշ սերըս ուրիշի գրկում:

Կընոջ համբույրին է՛լ չեմ հավատա,
Շուտ կըմոռանա նա վառ արցունքներ.
Շարժվի՛ր, քարավանս, ինձ ո՞վ ձայն կըտա,
Գիտցի՛ր, լուսնի տակ չըկա ուխտ և սեր:

Գընա՛, քարավանս, ինձ հետդ քաշ տուր
Օտար, ամայի ճամփեքի վրա.
Ուրտեղ կհոգնիս` գըլուխըս վար դիր
Ժեռ-քարերի մեջ, փըշերի վրա…

1903
Ղազարապատ

 

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Օրերն հալվում են օրերի նման,
Եվ ամեն վայրկյան մեռնում է ներկան.
Ապրած օրերըս – սուզվող քարավան
Անհունության մեջ հավիտենական:

Ոսկի մանկության ոսկի հեքիաթով
Մի վառ աշխարհ կար` շքե˜ղ, դյութակա˜ն,
Մարեց, չքացավ երազն հոգեթով
Ոչնչության մեջ հավիտենական:

Արևն հոգուս մեջ` մի բուռըն աճյուն
Եվ լալով կյանքը` չընչին և ունայն,
Գնում եմ ահա սրտաբեկ հանգչում
Փոշիների մեջ հավիտենական…

1916

Կոլլոնժ

 

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Օտար աշխարհում ստրուկ ու գերի
Թառամեց, անցավ իմ կյանքը մատաղ:
Ա˜խ, ո՛չ մայր տեսա, ո՛չ սեր ընկերի,
Սրտիս մեջ` արցունք, աչքիս` սուտ ծիծաղ:

Կռո՛ւնկ ջան, կռո՛ւնկ, թռցրու ինձ քեզ հետ,
Տա՛ր իմ հայրենի երկիրն հեռավոր,
Մեր արևի տակ, ա˜խ, գոնե մեկ օր
Ծունչ առնեմ ազատ, մեռնեմ բախտավոր:

1919-1920

 

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11