Եղբայրության կամ թե սիրո
Խոսքը ես ձեզ չեմ ավետում, -
Պատգամները չարի, բարվո
Ձեր ոտների տակն եմ նետում:

Կյանքն է պայքա՛ր` գոռ ու դաժա՛ն,
Ճզմի՛ր մարդուն և թռի՛ր վե՛ր.
Իրավունքը ուժն է միայն,
Վա˜յ հաղթվածին, հազա՛ր վայեր:
Տեր կամ ըստրուկ պիտի լինիս, -
Ճշմարտություն չըկա ուրիշ:

Չես սպանի, քեզ կսպանեն,
Դու սպանի՛ր, քեզ չսպանեն:
Լուծ կամ լծկան պիտի լինիս, -
Ճշմարտություն չըկա ուրիշ:

Անիծվիս, մա՛րդ, որ հույսդ է մարդ.
Բախտըդ կռվով կռի՛ր ինքըդ:
Մո՛ւրճ կամ զնդա՛ն պիտի լինիս.-
Ճշմարտություն չըկա ուրիշ:

1905
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ես աշխարհի մեջ երազն եմ սիրել –
Քո շուշան հոգին, քո հոգին քնքուշ,
Եվ չեմ տենչացել երբեք քեզ տիրել –
Քո շուշան հոգին, քո հոգին քնքուշ:

Աղբյուրի նման արցունք եմ ցողում`
Քո ճամփու վրա վարդեր վառելով,
Անձնազոհ մոր պես սրտագին դողում`
Քո բախտի համար լուռ այրվելով:

Երբ գիշեր կուգա, դու կըմտնիս քուն,
Քո շեմքն է, քուրի՛կ, իմ բարձը քնքուշ,
Իմ սուրբ երազն է – շքե՛ղ, շողշողո՛ւն,
Աչերդ` պայծա՛ռ, աչերդ` անո՛ւշ:  

1909

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ես երգիչ եմ – երկնի թիթեռ,
Ես գանձ չունիմ – լե՛ռ ու բե՛ռ.
Ես սիրում եմ շաղիկ, աղջիկ,-
Ծաղկի բուրմունք, կույսի սեր.
Ես սիրում եմ մրմունջ – տրտունջ,
Տանջված սրտի երգ ու վերք:

1893
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ես ձեզ ասում եմ`  կըգա Ոգու սով,
Եվ դուք կըքաղցեք ճոխ սեղանի մոտ,
Կընկնեք մուրալու հափրած որկորով`
Հըրեղեն խոսքի, վեհ խոսքի կարոտ:

Լրբենի ծաղրով արհամարհեցիք
Ոգու վառ զեղմունք – միտք ու երազանք,
Նյութի տաճարում արբած պարեցիք`
Մոռացած
Անմահ, անհունի տենչանք:

Դուք, որ հեգնեցիք ուժն ստեղծագործ`
Ձեր նյութի հանդեպ կըգա Ոգու սով.
Եվ մուրացքի պես փշրանքի համար
Ծարավ ու նոթի կանցնեք ծովե ծով…

1903
Բաքու

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ես որ մեռնիմ` ինձ կթաղեք
Ալագյազի լանջերում,
Որ Մանթաշից հովերը գան,
Վրաս հևան ու երթան,

Գերեզմանիս չորս դին փռվին
Ցորեն արտերն ու ցոլան,
Եվ ուռիներն` մազերն արձակ,
Վրաս ընկնին, անուշ լան…

1898
Օդեսա

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ես որ մեռնիմ ու իմ վերքից
Եթե մի վարդ դուրս ծլեր,
Եվ ընկերըս հեռու տեղից
Գար` շիրիմըս այցելեր.

Եթե նրա խոր աչերից
Մի ցող վարդիս մեջ ծորեր,-
Այն սուրբ ցողը սիրտս կերթար,
Վերքըս խորունկ` կըբուժեր:

1898
Օդեսա

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Եվ անապատից, հեոո˜ւ ծովերից
Եվ դարբասներից, թե խուլ բանտերից
Լըսում եմ անվե՛րջ, գիշեր ու ցերեկ
Ողբ ու հեծեծանք մի՛շտ, ամենուրեք.
Տեսնում եմ արցունք ժպըտի հետ հյուսված,
Հացի հետ արյուն – վի՛շտ համատարած…

Եվ ծով – արցունքներն անծայր աշխարհի
Ամեն խորշերից, ամեն սըրտերից
Կաթիլ ու կաթիլ հավաքվում, գալիս,
Թափվում են վըշտոտ, խոցված սրտիս մեջ…

1904
Թիֆլիս

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

…Եվ ո՛ւշ գիշերին հոգնած մի ալիք
Լացով, հառաչով եկավ ու ընկավ
                         Գիրկը մայր – երկըրի…
Ա˜խ, ճակատս հոգնած ո՞վ շոյե պիտի.
Եվ ո՞ւմ սիրտն է բաց – այս հեռո˜ւ, օտա˜ր
                           Ափում ինձ համար…

1901
Վենետիկ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ետ դառնար հիմա հասակըս մատաղ,
Լինեի նորից այն խենթ պատանին,
Երգը` շրթունքիս, և սիրտըս ուրախ,
Սանձեի նորից հորըս կապույտ ձին,
Եվ խոլ ձորերով, կատարներով վես,
Սուրող գետերի շառաչյունի հետ
Թռչեի չքնաղ իմ սիրածին տես,
Որպես մի վառված անվեհեր ասպետ:

1942

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Երբ որ մահս գա
Կուզեի լիներ
Նորեկ գարունքվա
Շողշողուն մի պահ,-

Առաջին բացվող
Վարդին ժպտայի,
Սուզվեի ապա
Մութ անհունի մեջ:

1942

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ես ծերացա … մի՛ զարմանար,
Որ ես թեև դեռահաս,
Թեև դեմքըն իմ վշտահար
Նոր է գգվում աղվամազ:

Մի՛զարմանար … մտքով արդեն
Ես մեր կյանքը ապրեցի.
Ցնորքներում, որպես կյանքում,
Ես կռվեցի, սիրեցի:

Եվ ցնորքում ի˜նչ տագնապով
Ես կյանքն էի ընդգրկում.
Եվ գրկեցի. ի՞նչ – արյան ծով,
Լոկ գոյության մաքառում:

1892
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Երազ տեսա – ձեր տան առաջ
Զուլալ աղբյուր կըբխեր.
Ձենը մեղմիկ, քաղցրակարկաչ,
Չորս դին ծո՛ւփ - ծո՛փ ծաղկունք էր:

Ջուր խմելու դուռըդ եկա,
Պապակ էի ու ծարավ,
Ջինջ աղբյուրը, մեկ էլ տեսա,
Ցամաք կտրավ, քար դառավ:

Քընից զարթնա, - սիրտս էր տրտում.
Ա˜խ, էս շա˜տ վատ երազ է. –
Ծարավն` ես եմ, աղբյուրը` դուն.
Սերդ ինձ համար ցամաքել է:

1894
Լայպցիգ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Եղնիկները լուսաբացին
Սուր ժեռերով անցկեցան,
Փրփրած լճին մեղմ նայեցին,
Լռիկ – մնջիկ անցկեցան:

Ա˜խ, իմ սերս` կանանչ – կարմիր,
Դառավ ինձի ցավ ու ցեց.
Ա˜խ, իմ կյանքս` զառ – վառ կարմիր,
Վիշտս կերավ ու մաշեց:

Ես ի՞նչ անեմ, ես ո՞ւր չքվիմ –
Ընկնիմ չոլերն ամայի. –
Երնե˜կ մեռնիմ, ու սիրտս ուտեն
Գել ու գազան ամեհի:

Ա˜խ, եղնիկներ, դադար չունեմ,
Սիրտս` կրակ վառ – վառման,
Մարդիկ կուգան, ինձ կնայեն
Լռիկ – մնջիկ կանց կենան …

1897
Ալեքսանդրապոլ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Երազիս մեջ ծովը տեսա,
Ծովը լազո՛ւր ու անդո՛րր,
Մենակ, մենակ, ափի վրա
Ընկած էի վիրավոր …

Ծովն էր հևում մեղմ ու թալուկ`
Մտորմունքի մեջ անծայր;
Եվ խոստում էր վերքըս խորունկ,
Իսկ ես` անհույս, ես` անչար:

Եվ հոգուս մեջ մի ձայն ծորեց,
Մի ձայն` քնքուշ, սուրբ սրտից. –
Ա˜խ, այն մայրս էր, կանչում էր ինձ
Հայրենիքիս ափերից …

1898
Օդեսա

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Երազիս տեսա, որ ծովի ափին
Ես ընկած էի խոր վերքը սրտիս.
Եվ ալիքները մեղմ ծփում էին`
Անուշ օրորով ինձ անդորր տալիս:

Երազիս տեսա, որ ընկերներս
Ուրախ երգելով անցան ծովափով.
Սակայն … ոչ մեկը ինձ ձայն չըտվեց,
Իսկ ես լուռ էի մահվան խոր վշտով …

1901
Ցյուրիխ

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Եվ վաղո˜ւց, վաղո˜ւց խո˜ր քուն է մըտած
Կյանքի տաղտուկից հոգնած իմ հոգին.
Սակայն տեսնում է մի մե՛ծ, վեհ երազ
Իմ ջի՛նջ ու մաքուր, իմ խորունկ հոգին;

Տեսնում եմ ահա՛, որ բարձունքներից
Իջնում է մի կույս լազո˜ւ թևերով,
Որ զարթնեցընե, թըռցնե հոգիս
Երկնի համբույրով, աստղերի բույրով:

Եվ տիվ, և գիշեր ես սպասում եմ,
Թե ահա կըգա կույսը դյութական,
Որ զարթնած հոգով երգեմ վեհորեն
Երազըս չըքնաղ, մարգարեական …

1902
Բաքու

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Եվ ճամփեքի մեջ, ամայի դաշտում
Մենակ, անընկեր, ընկած եմ մոլոր.
Չորս կողմից հողմը վերաս  է շաչում,
Եվ հոգիս խոժոռ, և միտքս խոժոռ:

Սիրտս գթով լի` մարդկանց մեջ մտա,
Բայց ողջույնի տեղ կռվի կոչ տվին.
Կյանքի գոռ կռիվ` կատաղի, դժնյա,
Ուր որ ամենքը ամենքի ընդդեմ
Դաշույն են սրում` սիրո փոխարեն:

Եվ կյանքի կռվից վիրավոր, հաղթված
Ընկած եմ հիմա այս ափում վայրի.
Շուտով կտեսնեմ աչքերս սառած,
Բայց նրանց խիղճը երբեք չի խայթվի …

1902

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ես գիտե˜մ, գիտե՛մ, որ կյանքիս շեմքից
Խոր տառապանքն է ինձ բաժին ընկել,
Եվ թե` առանց վիշտ, և՛ թույն, և՛ թախիծ
Անկարելի է անհունը գրկել:

Թո՛ղ վիշտս լինի անեզր ու հավերժ,
Ես չեմ երկնչում դժխեմ տանջանքից.
Միայն թե մնա հավատս անեղծ
Թե՛ դեպի միտքը և թե՛ դեպի ինձ:

Եվ առագաստներս ես լայ˜յն կբանամ,
Կըլողամ վերև` հոսանքին ընդդեմ.
Այրված հոգուցս նո՛ր խոսքեր կըտամ,
Ինչպես բյուրեղներ, մաքո՛ւր ու վսե՛մ …

1903

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Եվ սերըդ սիրտըս կարևեր խոցեց,
Վերքիս այս, քո՛ւյր իմ, դեղ – դարման չըկա.
Սիրուս արցունքով աշխարհ թաթախվեց,
Բայց դո՛ւ մնացիր օտա՛ր, անըզգա …

Եվ ո՛ւր լինում եմ, քո սերն եմ երգում,
Սիրտըս դեպի քեզ թռչում է հավերժ.
Ուրիշին գըրկած` ես քեզ եմ զգում,
Ուրիշի գրկում, - բայց քոնն եմ հավե՛րժ …

Եվ դու հավիտյան անհաս աստղի պես
Ինձնից հեռո˜ւ ես, ինձնից հեռո˜ւ ես …

1903

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Երկինքն հիասքանչ, շըքեղ, լուսալից,
Հոգիս արթնացուց լըռության երգով.
Եվ այս տաղտուկից, կյանքի անձուկից
Թափ առավ հոգիս երազ – թևերով:

Եվ տիեզերական խորությունների
Անճառ վայրերում հոգիս սավառնեց.
Եվ խորախորհուրդ, վեհ գաղտնիքների
Անխոս բարբառին լուռ ունկընդրեց:

Եվ տեսավ նրա ափերը անծիր,
Անսահմանության սարսափն ահավոր.
Աստղի քարվաններ, բույլեր ցանուցիր,
Ուժերի հախուռն հորձանքը հըզոր:

Եվ երկյուղագին հոգիս հաղորդվեց
Հավիտենության խոհերին վըսեմ,
Անմահ էության հալվեց ու ձուլվեց,
Ինչպես մի հընչյուն, հյուլե մի նըսեմ …

1904
Թիֆլիս

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Եվ արծիվ մի սև իջավ սըրարշավ,
Իջավ երկնքից և կուրծքըս փշրեց
Եվ սիրտըս կըտցեց, և սիրտս տարավ
Դեպի վե˜հ լեռներ, ժայռեր բարձրաբերձ:

Եվ նետեց սիրտըս վառ լազուրի մեջ,
Խրոխտ բարձունքին հզոր լեռների,
Եվ շուրջս այն օրից լըսում եմ անշեջ`
Շառաչումները արծվի թևերի …

1905
Կարս

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Ես կուզեի արևավառ
Անապատը ամայի, -
Ուր մեն – մենակ և վըշտահար
Թափառեի ու լայի:

Աշխարհից դուրս ու սրտաբաց –
Անապատում ամայի
Տաք ժայռերը ամուր գրկած`
Համբուրեի ու լայի ..

1905
Մրեն

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Երազիս տեսա, որ մայրս` թշվառ,
Շեն պատերի տակ, մեծ փողոցներում,
Ա˜յնպես դողդոջուն, հիվանդ ու անճար,
Անց ու դարձողին ձեռն էր կարկառում:

Երազիս տեսա, որ իմ մայրը` ծեր,
Ցնցոտիներով պատած մուրացկան,
Եվ մարդիկ` անգութ, անտարբեր, անսեր,
Զբոսնում էին և հրում նրան:

Եվ երազիս մեջ ես դառըն լացի,
Ու ցավից զարթնած` լաց եղա անքուն. –
Ա˜խ, որքա˜ն մայրեր` խեղճ, առանց հացի,
Մեր շուրջն են դողում ու մենք չենք զգում …

1908
Թիֆլիս

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ

Երազիս տեսա` օրո˜ր ու շորո˜ր
Քարվանն էր անցնում զնգալով անո˜ւշ:
Սարերի փեշով ոլո˜ր ու մոլո˜ր
Քարվանն էր անցնում զնգալով անո˜ւշ:

Նազելիս տեսա ուրախ, շողշողուն,
Հարսի քողով, ոսկի շորերով.
Ու ոտներն ընկա կարոտով վառման,
Ա˜խ, քարվանն անցավ սրտիս վրայով:

Ճամփու փոշու մեջ անտերունչ, անտեր,
Ընկած էի ես ջարդված ու անհույս.
Ու հեռուներից լսում էի դեռ
Անցնող քարվանի ղողանջը անո˜ւշ …

1908

Բովանդակություն | Էջի սկիզբ